“Wil je een blog schrijven over geluk?”

Tussen het moment dat de organisatie van de Geluksparade deze vraag stelde, en het moment dat ik nu schrijf, heb ik enkele geluksmomenten gehad en ook enkele niet-geluksmomenten. Geluk is  kennelijk een wispelturig fenomeen: zo is het er en zo is het weer weg.

De media produceren voortdurend een tsunami aan niet-geluk. Gisteravond zag ik in het Journaal vluchtelingen op Lampedusa. De gedachte komt bij me op: “Wat ben ik toch een bofkont dat ik in Nederland geboren ben.” Voel ik me op dat moment gelukkig omdat ik in een welvarend en veilig land leef? Eerlijk gezegd niet, want er overheersen andere gedachten, zoals twijfel  over een nieuw project. Net zoiets als toen  ik geen spruitjes lustte als kind en mijn ouders (Hongerwinter-ervaringsdeskundigen) mij probeerden te stimuleren met de tekst: “De kindertjes in India zouden dit maar wat graag eten.”  Maar de hongerige kindertjes  in India veranderden mij niet in een gelukkige spruitjeseter.

In de social media en met name op FB heersen een en al uitgelatenheid en geluk.  Een virtuele wereld vol mensen die fantastisch genieten van zichzelf, van elkaar, van succes, van lekker eten, van honden en katten, bloemen en bijtjes, muziek en eindeloos verder.  Word ik gelukkig van al die geluk delende mensen? Nee, verre van.

Principe: Vergelijken maakt niet gelukkig

Deze voorbeelden leveren mij een eerste ‘geluk principe’ op: vergelijking vormt een belemmering voor geluk. Ik besluit om op basis van mijn eigen ervaringen op zoek te gaan naar nog meer ‘geluk principes’. Zoek je mee?

Meermalen in mijn leven heb ik gedacht ‘Het Grote Geluk’ gevonden te hebben. Een paar voorbeelden: trouwen met mijn prins op het witte paard, veelbelovend van start in studie en carrière, gezegend met een gezond en sterk lichaam, beschikken over een mooi huis en voldoende geld, een verre en prachtige reis. Al deze Grote Gelukken zijn inmiddels voorbij dan wel meermalen geheel of gedeeltelijk veranderd.

Principe: Het Grote Geluk bestaat niet

Deze ervaringen brengen mij bij het volgende ‘geluk principe’: Het Grote Geluk als een soort permanente staat van zijn bestaat niet. Geluk verandert continu (en gelukkig geldt dit principe ook voor niet-geluk!). Anders gezegd: alles in dit leven verandert continu, dus ook geluk en zelfs niet-geluk.

Principe: Geluk komt niet van buiten

De ervaringen die ik hiervoor noemde, hebben iets gemeen:  man (of vrouw), loopbaan, lichaam, huis, geld, reizen. Allemaal ‘dingen’ buiten jezelf. Huh, lichaam buiten jezelf? Ja, ook je lichaam is iets ‘buiten jezelf’. Je kunt er wel mee omgaan, maar in werkelijkheid heb je er geen controle over. Ik formuleer het volgende ‘geluk principe’ dan ook zo: geluk komt niet van buiten maar ergens anders vandaan. Dit ‘ergens anders’ komt later terug.

De filosoof Alain de Botton beschrijft in ‘Statusangst’ hoe mensen in vroeger tijden genoegen namen met hun door God bepaalde lot. Een kenmerk van onze huidige tijd en Westerse cultuur is dat er op alle fronten maakbaarheidsgeloof heerst.  De keerzijde daarvan is dat de verantwoordelijkheid niet meer in Gods handen ligt, maar volledig in onze eigen handen komt. Heb je geen succes? Sorry hoor, maar dan pak jij het niet handig aan. Ben je niet gelukkig? Jammer, maar dat ligt dan toch echt aan jou. Deze benadering neemt in sommige spirituele kringen wel eens harde vormen aan. Als jij niet gelukkig bent, moet jij iets doen. Je denkt niet positief, je voelt negatieve emoties, je doet het dus verkeerd,  je moet meer in het Nu leven. We  kunnen het nauwelijks meer verdragen om niet-geluk toe te laten en te ervaren. Dus vooruit, aan de slag, ga jezelf veranderen en verbeteren.

Principe: Streven naar … is niet de weg

In een business propositie van een coach lees ik: “We streven allemaal naar flow.” En juist dit streven naar … is een belemmering voor welke flow dan ook. De laatste jaren ontdek ik gaandeweg dat aanvaarden en accepteren (bijna Middeleeuwse woorden in onze cultuur) een belangrijke bijdrage vormen voor geluk. Aanvaarden en accepteren niet als mentaal besluit – verwoord in de modieuze slogan “Het is wat het is” – maar aanvaarden en accepteren als ongecontroleerd en misschien zelfs onbedoeld gevolg van een proces van innerlijke transformatie. Mijn eigen ervaring is dat dit niet met een workshop of een boek voor elkaar is. Misschien raken we hier wel de essentie van het menselijk levenspad: je leren verhouden tot jezelf zoals je bent en tot al wat is, in een langzaam en aandachtig proces van ervaren. Tenminste als je tijd van leven is vergund. Zo niet, dan zal het tempo van dit proces rigoureus versnellen.

Principe: Verwachtingen dragen niet bij aan geluk

Een andere belemmering voor geluk is de kloof tussen de wijze waarop we dingen interpreteren of verwachten versus de realiteit. Hoe vaak zijn we niet bezig de realiteit te bestrijden, dat wil zeggen druk in de weer om jezelf of anderen te veranderen. Voorbeelden?

Ik ben niet tevreden over mezelf, over mijn gedachten, mijn gevoelens, mijn haar, mijn ogen, mijn gezicht, mijn gewicht, mijn leeftijd, mijn sportprestaties, mijn partner, mijn ouders, mijn kinderen, mijn vrienden, mijn baas, mijn collega’s, mijn buren en eindeloos verder.

Er is een bekende uitspraak  “Geluk is niet afhankelijk van dingen buiten ons, maar van de manier waarop we die zien.” Precies datzelfde kun je ook zeggen van niet-geluk: “Niet-geluk is niet afhankelijk van dingen buiten ons, maar van de manier waarop we die zien.” Kortom, alles zit in de manier waarop wij naar de wereld kijken. En ook dat kijken en denken van ons gebeurt zonder dat we er controle over hebben. Wat kunnen we dan nog wel doen?  

Geluk principes

De door mij genoemde ‘geluk principes’ zijn in feite ‘niet-geluk principes’. Wat maakt ons niet gelukkig? Dat zijn vergelijkingen met anderen, geloven in Het Grote Geluk, geluk verwachten van externe leveranciers (materie of mensen), vreselijk je best doen en streven naar geluk, vasthouden aan verwachtingen en interpretaties die niet overeenstemmen met de realiteit.

Als ik deze ‘niet-geluk principes’ omkeer, tekenen zich de volgende ‘geluk principes’ af:

• Geluk wordt bepaald door de manier waarop je naar de wereld kijkt en erover denkt.
• Geluk is een persoonlijke ervaring of beleving, alleen of samen met anderen
• Waarvan je ten volle kunt accepteren dat die onderhevig is aan voortdurende verandering
• Geluk is het besef dat je onderdeel bent van een veel groter geheel.

Hoe kijk ik? Wie ben ik?

De Dalai Lama schrijft in ‘Wijsheid voor een moderne wereld’: “Door mijn ontelbare ontmoetingen met allerlei mensen over de hele wereld en uit alle lagen van de bevolking besef ik telkens weer dat we diep van binnen eigenlijk allemaal hetzelfde zijn. Sterker nog: hoe meer ik van de wereld zie, hoe duidelijker dat wordt. Ongeacht onze leefsituatie, of we nu rijk zijn of arm, een opleiding hebben genoten of niet, tot welk ras of geslacht we behoren, we streven allemaal naar geluk en we willen leed zoveel mogelijk vermijden.” Als we allemaal hetzelfde zijn in ons streven naar geluk, kun je wél zeggen dat we verschillend zijn in de manieren waarop we geluk definiëren en realiseren. Toch is voor velen van ons het leven al half voorbij voordat we inzien waar het om gaat – en waar het ons om gaat.

De weg naar gewoon geluk

In alle wijsheid tradities wordt het innerlijk proces van zelfkennis gezien als dé weg naar geluk. In onze naar buiten gerichte mediacultuur gaat zo’n proces van zelfkennis niet vanzelf. Daarvoor moet je iets organiseren. Ik noem dat het inrichten van een dagelijkse praktijk. Hoe die er precies uitziet, verschilt van mens tot mens. Elementen daarin zijn bijvoorbeeld: dagelijks een moment van stilte in de vorm van meditatie of gebed, het bijhouden van een dagboek, hard lopen of wandelen in de natuur, het beoefenen van yoga of van een vecht- en bewegingskunst als Tai Chi of Aikido. De sleutel is dat je een bepaald deel van de dag reserveert voor reflectie, introspectie en de ervaring van verbinding met een groter geheel. En dat kan al beginnen met maar 5 minuten per dag. Deze dagelijkse praktijk vraagt wel van je dat je bereid bent te oefenen zonder resultaat te verwachten.

De weg naar gewoon geluk is eenvoudig en niet makkelijk.